III wizyta studyjna w Saksonii.

23.06 - 29.06 2013r.

Czego sie dowiedzieliśmy?

Wizytatorzy d.s ewaluacji zapoznawali się ze sposobami prowadzenia ewaluacji w dwóch landach niemieckich: Saksonii (Halle) i Saksonii Anhalt (Lipsk).
System ewaluacji zewnętrznej jest oparty na wzorach holenderskich i szkockich. Ewaluacja zewnętrzna jest prowadzona przez saksoński Instytut Edukacji. Instytutu Edukacji w Saksonii przeprowadził badanie dotyczące postrzegania ewaluacji zewnetrznej na próbie 30 szkół różnych typów. Badanie było prowadzone w okresie od kwietnia 2010 r. do grudnia 2012 r. i miało charakter jakościowy. . Najważniejsze ustalenia wynikające z raportu mówią, że:

• ewaluacja zewnętrzna jest widziana jako kontrola;
• pracownicy szkół podchodzą do ewaluacji z ogromnymi emocjami;
• dyrektorzy przed ewaluacją starają się jak najwięcej dowiedzieć na jej temat i starają się jak najlepiej do niej przygotować (np. przygotować jak najlepsze lekcje);
• wyniki ewaluacji są własnością szkoły i to ona sama decyduje, co z nimi zrobić, tzn. komu je udostępnić, przy czym widoczna jest wzrastająca rola rodziców
   
• niektóre szkoły udostępniają wyniki wszystkim rodzicom;
• treści zawarte w raportach są usprawiedliwieniem dla wprowadzania w szkołach pewnych treści i podejmowania różnych decyzji;
• charakterystyczne jest podejście do obowiązku wyznaczania celów dla szkoły po zakończonej ewaluacji – jest to postrzegane jako obowiązek narzucony z góry (dyrektorzy widzą się jako podporządkowani)
•  dyrektorzy szkół postrzegają ewaluację zewnętrzną jako „środek wychowawczy” – mówią, że muszą być bardziej odpowiedzialni za pracę szkół;
•  niektórzy dyrektorzy czują się odpowiedzialni za wyniki ewaluacji, inni z kolei prezentują postawę obronną;
•  dyrektorzy często poddają w wątpliwość bezstronność ewaluatorów i ich oceny obserwowanych lekcji;
•  dyrektorzy wyrażają wiele obaw dotyczących przyszłości swojej szkoły.

Szkoła po otrzymaniu raportu w przeciągu dwóch lat:

• samodzielnie zapoznaje się z otrzymanym z jego wynikami i analizuje go,
• określa najważniejsze obszary problemowe, nad którymi chce pracować,
• wyznacza konkretne cele do realizacji,
• opracowuje metody osiągania tych celów,
• sprawdza, czy cele zostały osiągnięte.

Pierwszy dzień wizyty

W poniedziałek 24 czerwca rozpoczęła się wizyta studyjna wizytatorów ds. ewaluacji w Niemczech. Po raz trzeci odbywa się ona w Saksonii i Saksonii-Anhalt. Pierwsze trzy dni spędzamy w Lipsku, gdzie naszym gospodarzem jest prof. Hartmut Wenzel z Uniwersytetu im. Martina Lutra w Halle.

Profesor zapoznał uczestników wizyty z jej szczegółowym programem i wprowadził w tematykę nadzoru pedagogicznego w obu landach, zwracając szczególną uwagę na tworzenie się systemu ewaluacji szkół w Niemczech w ciągu ostatniej dekady. Już na wstępie podkreślił różnicę między polskim i saksońskim systemem nadzoru. Wskazał, że zasadnicza różnica tkwi w samym pojęciu jakości edukacji i co się z tym wiąże, inne są kryteria oceny i wskaźniki, na podstawie których ocenia się tę jakość. Najważniejsza jednak w tym systemie, jak przekonywał Pan Profesor, jest każda szkoła. Chodzi bowiem o to, aby rezultaty ewaluacji zewnętrznej przekładały się na jej rozwój.Mieliśmy możliwość wysłuchać trzech wystąpień, które dotyczyły:

• systemu szkolnictwa w Saksonii;
• systemu szkolenia nauczycieli;
• badań nad ewaluacją zewnętrzną przeprowadzonych przez pracowników uniwersytetu.

Zaskoczyło nas to, że system szkolnictwa w Saksonii jest mocno scentralizowany, powstał po zjednoczeniu Niemiec i od tego czasu nie było w nim zasadniczych zmian. Najważniejsze jego cechy to:

• centralne plany szkolne dla wszystkich rodzajów szkół;
• jednakowe egzaminy kwalifikacyjne (w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych);
• obowiązkowa ewaluacja zewnętrzna wszystkich szkół.

Problemem, z którym borykają się szkoły, jest stale malejąca liczba uczniów oraz brak kadry nauczycielskiej w szkołach podstawowych i tzw. Mittelschule. Brak nauczycieli spowodowany jest tym, że w Saksonii nie posiadają oni statusu urzędnika państwowego i otrzymują niższe niż w innych landach uposażenie. Ramy prawne kształcenia nauczycieli pochodzą z 1997 r. i umożliwiają zatrudnianie nauczycieli w całej Saksonii.
Kształcenie nauczycieli przebiega w dwóch etapach. Pierwszy z nich to studia na uniwersytecie i szereg praktyk w szkołach. Drugi etap to tzw. służba przygotowawcza, która obecne trwa jeden rok i jest formą stażu realizowanego w szkole. Oba etapy kończą się egzaminami. Warto również zauważyć, że w procesie kształcenia nauczyciele mają nabyć szereg kompetencji, które skupiają się w czterech obszarach: nauczanie, wychowanie, ocenianie i wprowadzanie innowacji.
System ewaluacji zewnętrznej jest oparty na wzorach holenderskich i szkockich. Ewaluacja zewnętrzna jest prowadzona przez saksoński Instytut Edukacji. W jaki sposób przyjmowana jest ewaluacja w szkołach mogliśmy dowiedzieć się od Juliane Keitel - członka zespołu badawczego składającego się z pracowników Uniwersytetu w Lipsku, który na zlecenie Ministerstwa Kultury i Edukacji oraz Instytutu Edukacji w Saksonii przeprowadził badanie dotyczące tego problemu na próbie 30 szkół różnych typów. Badanie było prowadzone w okresie od kwietnia 2010 r. do grudnia 2012 r. i miało charakter jakościowy. Efektem pracy zespołu jest 140 stronicowy raport opisujący, w jaki sposób ewaluacja zewnętrzna oddziałuje na jakość pracy szkoły. Najważniejsze ustalenia wynikające z raportu mówią, że:

• ewaluacja zewnętrzna jest widziana jako kontrola;
• pracownicy szkół podchodzą do ewaluacji z ogromnymi emocjami;
• dyrektorzy przed ewaluacją starają się jak najwięcej dowiedzieć na jej temat i starają się jak najlepiej do niej przygotować (np. przygotować jak najlepsze lekcje);
• wyniki ewaluacji są własnością szkoły i to ona sama decyduje, co z nimi zrobić, tzn. komu je udostępnić, przy czym widoczna jest wzrastająca rola rodziców - -niektóre szkoły udostępniają wyniki wszystkim rodzicom;
• treści zawarte w raportach są usprawiedliwieniem dla wprowadzania w szkołach pewnych treści i podejmowania różnych decyzji;
• charakterystyczne jest podejście do obowiązku wyznaczania celów dla szkoły po zakończonej ewaluacji – jest to postrzegane jako obowiązek narzucony z góry (dyrektorzy widzą się jako podporządk
• dyrektorzy szkół postrzegają ewaluację zewnętrzną jako „środek wychowawczy” – mówią, że muszą być bardziej odpowiedzialni za pracę s
• niektórzy dyrektorzy czują się odpowiedzialni za wyniki ewaluacji, inni z kolei prezentują postawę obronną;
   
• dyrektorzy często poddają w wątpliwość bezstronność ewaluatorów i ich oceny obserwowanych lekcji
   
• dyrektorzy wyrażają wiele obaw dotyczących przyszłości swojej szkoły.
   

A zatem podsumowując można stwierdzić, że pierwszy dzień wizyty był bardzo ciekawym wprowadzeniem do tego, co czeka nas w trakcie tej wizyty studyjnej. A już jutro cały dzień spędzimy w Saksońskim Instytucie Edukacji w Radebeul.

Drugi dzień wizyty

Hasło dnia: „A ja jeszcze nie wiem…”.

W drugim dniu wizyty studyjnej odwiedziliśmy Saksoński Instytut Edukacji w Radebeul (okolice Drezna). Spotkaliśmy się z bardzo ciepłym przyjęciem ze strony gospodarzy – pracowników Instytutu.Pierwsza część przeprowadzonego tam wykładu pozwoliła nam zapoznać się ze strukturą zarządzania systemem edukacji w Saksonii.W drugiej części spotkania pracownicy tamtejszego Wydziału ds. Ewaluacji (jednej z czterech głównych komórek Instytutu) przybliżyli nam zagadnienia związane z tworzeniem podstaw teoretycznych oraz z praktyczną stroną badań prowadzonych przez nich na terenie szkół.W wyniku wymiany informacji mogliśmy znaleźć podobieństwa i różnice, co cieszyło się największym zainteresowaniem.Zwróciliśmy uwagę na to, że w Saksonii:

• Nie prowadzi się ewaluacji problemowej;
• Podczas prowadzenia ewaluacji bardzo istotne są dane uzyskane podczas obserwacji zajęć, których przeprowadza się około 30 w każdej placówce;
• Szkoły przed badaniem nie znają treści pytań zawartych w narzędziach;
• Wprowadzaniem danych z ankiet zajmuje się firma zewnętrzna (odbywa się to poprzez automat skanujący);
• Ewaluację prowadzą zespoły 3-osobowe;
• Ankiety nie zawierają pytań otwartych;
• Podczas analizy odpowiedziom przyporządkowane są wartości (od 1 do 5), i wyliczana jest średnia wartość wskaźników przyporządkowanych kryteriom;
• Szkoła podejmuje decyzję o upublicznieniu raportu;
• Ewaluacja traktowana jest jak usługa świadczona szkole, a nie jak kontrola;
• Szkoła wyciąga wnioski z przedstawionego raportu, a następnie wykorzystuje je do tworzenia celów.

Spodobało nam się przewodnie hasło saksońskie ewaluacji- „Od danych do czynu” oraz to, że jedna z prelegentek zaprosiła nas do obejrzenia swojego biura podczas przerwy w wykładzie, ukazując warunki pracy ewaluatora w Saksonii. Szczególną uwagę zwróciliśmy na teczki (walizki) przeznaczone do przewożenia dokumentacji ewaluacyjnej.Podsumowanie dnia wywołało burzliwą dyskusję na temat rozmiaru i kształtu narzędzi stosowanych przez polskich ewaluatorów do prowadzenia obserwacji placówki oraz możliwości wykorzystania przedstawienia liczbowego poziomów spełniania wymagań w naszych raportach.

Trzeci dzień wizyty

Hasło dnia to „Uciekający pociąg do ewaluacji”.
Trzeci dzień pobytu w Lipsku rozpoczęliśmy od wizyty w Saksońskiej Agencji Edukacji (SBA), w Wydziale Regionalnym w Lipsku. Saksońska Agencja Edukacji  w Lipsku obsługuje około 300 szkół zatrudniających 7500 nauczycieli. W szkołach tych uczy się około 95000 uczniów.
W Agencji dowiedzieliśmy się, że systemy edukacyjne w Niemczech są zdecentralizowane i zróżnicowane. Znaczy to, że tyle jest systemów edukacyjnych, ile bundeslandów. Na tak zróżnicowany kształt oświaty w landach wpływają zmiany społeczne, gospodarcze i polityczne, w tym malejąca demografia oraz migracja ludności. Przykładowo w 2013 roku w Saksonii zdało maturę  około 5000 uczniów, zaś na uczelniach oczekuje na nich aż 10000 miejsc.W Saksonii ze względu na zachodzące zmiany oraz niebezpieczeństwa ze strony mediów, Internetu, sposobów odżywiania, grup ekstremalnych, podziałów i wykluczenia społecznego postawiono w szkołach na wychowanie i prewencję oraz opiekę całodniową. Dodano, że najważniejszą grupą wspierającą system edukacji są nauczyciele, którzy dokształcają się i doskonalą.
Nasze największe zainteresowanie dotyczyło zadań Saksońskiej Agencji Edukacyjnej (SBA) - instytucji świadczącej szkołom wsparcie i usługi po ewaluacji. W Saksońskiej Agencji Edukacyjnej (SBA) pracują moderatorzy i referenci. Moderatorzy wspomagają szkołę w zarządzaniu, a referenci wpierają szkołę na każdym etapie jej działania. Po ewaluacji referenci towarzyszą szkole w jej zadaniach.Szkoła po otrzymaniu raportu w przeciągu dwóch lat:

• samodzielnie zapoznaje się z otrzymanym z jego wynikami i analizuje go,
• określa najważniejsze obszary problemowe, nad którymi chce pracować,
• wyznacza konkretne cele do realizacji,
• opracowuje metody osiągania tych celów,
• sprawdza, czy cele zostały osiągnięte.

Każdy referent w SBA w Lipsku ma pod opieką około 20 szkół i każda szkoła ma przyporządkowanego referenta. W praktyce referent regularnie spotyka się z dyrektorem szkoły i omawia stopień realizacji celów. W efekcie spotkań powstaje bilans zrealizowanych celów.W razie potrzeby szkoły wpierają moderatorzy procesu. Dzieje się to na wniosek szkół. Moderator nie stawia się w roli eksperta. Ma do dyspozycji trenerów, specjalistów  i może korzystać z ich usług. Moderator pilnuje terminowego załatwiania spraw i przestrzegania procedur oraz terminowego oddawania dokumentacji. Szkoła może samodzielnie wybierać tematy. Najczęściej wybiera te, które są w jej ocenie wykonalne. Moderator może wpływać na te wybory.W szkołach odbywa się ewaluacja w 6 obszarach i zawsze jest całościowa. Określane przez szkołę po ewaluacji w toku pracy z raportem obszary problemowe najczęściej dotyczą:

• wewnętrznej motywacji uczniów,
• zastosowania teorii w praktyce
• wzmacniania mocnych i osłabiania słabych stron,
• wspierania rozwoju kompetencji,
• wyników egzaminów i ocen na świadectwach,
• komunikacji między nauczycielami, uczniami, rodzicami,
• współpracy z partnerami szkoły,
• koncepcji dalszego kształcenia nauczycieli (doskonalenia zawodowego).
•  

Jakie są pozytywne efekty przedstawionej procedury?

Szkoła musi:

• zmieniać się,
• samodzielnie pracować nad zmianą,
• szybko reagować na problemy,
• mieć poczucie pewności siebie,
• być zdolna do rozwiązywania problemów.

Jakie są negatywne efekty?

• samodzielność szkoły jest ograniczona pod względem organizacyjnym,
• w szkole brakuje ciągłości pracy (zmieniają się nauczyciele, nauczyciele spracują w różnych szkołach na część etatów, młodzi nie zawsze mają kompetencje)
• nauczyciele muszą więcej uczyć, gdyż wielu odchodzi na emeryturę,
• nauczycielom brakuje motywacji do rozwiązywania zadań i nowych problemów.

Pomimo dużych nakładów (nie tylko finansowych), w opinii prelegenta, ewaluacja nie przynosi oczekiwanych efektów.
W drugiej części dnia odwiedziliśmy szkołę wspierającą dla dzieci z problemami w nauce, która podzieliła się spostrzeżeniami na temat zewnętrznej ewaluacji przeprowadzonej w styczniu 2012 roku oraz funkcjonowania szkoły. Dyrektor szkoły oraz nauczyciele najpierw przekazali, jak przebiegała ewaluacja w ich szkole. Przed ewaluacją uczniowie otrzymali kwestionariusze dla rodziców. Dyrektor szkoły został zobowiązany do przygotowania informacji o realizowanych programach i szkole. W pierwszym dniu ewaluacji dyrektor oraz zespół kierowniczy przedstawili 3-godzinną prezentację o szkole i programach (odbył się spacer  po szkole, przedstawiono programy, odbyły się rozmowy z dyrektorem). W trakcie ewaluacji hospitowano 30 lekcji. Były to hospitacje niezapowiedziane. Oprócz tego odbyły się rozmowy z nauczycielami, rodzicami i uczniami na szkolne tematy oraz ankietowanie w klasach VI i VIII. Po 4 tygodniach od ewaluacji dostarczono szkoła otrzymała raport, w którym wyniki były oznaczone kolorami i określone w formie uśrednionych ocen punktowych w skali 1-5, takich samych, jak we wszystkich zastosowanych narzędziach ewaluacyjnych. Zdaniem szkoły prezentacja raportu była przejrzysta.Nasze zaciekawienie wzbudziło to, jak szkoła wykorzystała raport z ewaluacji. W odpowiedzi uzyskaliśmy informację, że na obecnym etapie pracy ustalono obszary problemowe, utworzono grupę 8-10 nauczycieli oraz określono cele , jakie szkoła ma realizować z pomocą moderatora. Dyrektor i nauczyciele stwierdzili, że ewaluacja zmusza ich do stawiania sobie celów.

Czwarty dzień wizyty

 Czwarty dzień wizyty studyjnej rozpoczęliśmy od spotkania w Instytucie ds. Jakości Szkół i Edukacji Nauczycieli kraju Saksonia- Anhalt z siedzibą w Halle.

Podczas tego spotkania zostaliśmy zapoznani z systemem oceny jakości placówek edukacyjnych w tym kraju związkowym. W interesujący sposób zostały nam przedstawione standardy jakości dla szkół w tym landzie. Bardzo spodobała nam się prezentacja wskazująca podobieństwa i różnice w ewaluacji zewnętrznej prowadzonej w poszczególnych krajach Federacji Niemieckiej.Od 2004 roku, w Saksonii- Anhalt przeprowadzono ewaluacje (całościowe) we wszystkich szkołach publicznych, obecnie natomiast, pracuje się nad wprowadzeniem nowych procedur ewaluacji tematycznej. Takie badanie miałoby  we wszystkich szkołach ewaluować tylko 3 ustanowione obszary, natomiast spośród pozostałych 11 zagadnień, szkoła miałaby wskazać te, w których  chciałaby być przebadana. Jako przyczynę wprowadzenia takich zmian, podano czynniki zewnętrzne.Po wystąpieniach prelegentów wywiązała się dyskusja, w trakcie której pogłębiliśmy swoją wiedzę na temat sytemu ewaluacji w Saksonii- Anhalt.Duże wrażenie wywarła na nas również wizyta w Kompleksie Szkolnym stworzonym przez Augusta Hermanna Francke. W miejscu tym siedzibę ma Fundacja założona na cześć tego znanego filantropa i pedagoga. Korzystając z uprzejmości jednej z pracownic fundacji, która znała język Polski, mieliśmy okazję zwiedzić m.in. zabytkową bibliotekę i muzeum Fundacji Francke’go oraz obejrzeć panoramę miasta ze szkolnej wieży.