Wizyta studyjna w Szkocji 7 – 10 listopada 2011

Kilka dni na początku listopada część zespołu pracującego w programie SEO spędziła w Szkocji, by wspólnie uczuć się, dyskutować i czerpać inspiracje do pracy. Okazja była tym ciekawsza, że szkocki system – podobnie jak polski – jest w fazie ciągłego rozwoju i zmian. Inspekcją szkół od 1 lipca bieżącego roku zajmuje się nowo powołana do tego celu instytucja „Education Scotland”, powstała na skutek połączenia dotychczas zajmującego się nadzorem  Inspektoratu Jej Wysokości (Her Majesty’s Inspectorate of Education, HMIE) oraz instytucji zajmującej się wspieraniem szkół w rozwoju „Teaching and Learning Scotland”. W ten sposób zintegrowane nie tylko funkcje ewaluacji i wspomagania szkół, ale też połączono instytucję z wieloletnią tradycją (HMIE powstała w 1840 roku) z młodą organizacją, o odmiennej kulturze organizacyjnej.

Cele wizyty obejmowały:

• Poznanie szkockiego systemu edukacji;
• Poznanie pracy instytucji „Education Scotland”, która zajmuje się m.in. inspekcją szkół;
• Zrozumienie szkockiego podejścia do poprawy jakości edukacji;
• Dyskusje z przedstawiciel(k)ami władz oświatowych i szkół na temat wpływu inspekcji na prace szkół;
• Wykorzystanie każdej nadającej się okazji do rozmowy i refleksji nad ewaluacją.

Pierwszego dnia spotkaliśmy się w Saughton House, siedzibie „Education Scotland” z Isobel McGregor, która przedstawiła program naszej wizyty. Wprowadzeniem w system edukacji w Szkocji rozpoczęła spotkanie z nami Jane Renton, przypominając, że od 2000 roku szkocki parlament decyduje o kształcie systemu oświaty (w tym o badaniu jakości pracy szkół), który różni się od systemu brytyjskiego. Dla orientacji podam kilka danych statystycznych dotyczących edukacji w tej 5 milionowej krainie:

• 97% dzieci w wieku 3 i 4 lat uczęszcza do przedszkoli (których w Szkocji jest ponad 2,5 tysiąca).
• Szkoła obowiązkowa jest od 5 roku życia. Do szkoły podstawowej chodzą dzieci w wieku od 5 do 11 lat. W klasach średnio zasiada 23 uczniów i uczennic a na jednego nauczyciela przypada prawie 16 dzieci. W szkole średniej (która obejmuje wiek 12 – 18 lat) ten współczynnik spada do nieco ponad 12 dzieci na jedną nauczycielkę.
• Do szkół specjalnych uczęszcza około 1% populacji (tam, na jednego nauczyciela przypada 3,6 dziecka).

Kierunek rozwoju szkockiej edukacji wyznacza dokument pod nazwą „Curriculum for Excellence”, który ma za zadanie: stałe podnoszenie standardów nauczania, przeciwdziałanie rozwarstwieniu społecznemu w obszarze edukacji oraz przygotowanie na wyzwania przyszłości. Jest to dokument na bieżąco analizowany i, w procesie konsultacji z zaangażowanymi w jego realizację podmiotami, zmieniany.

Tego dnia spotkaliśmy się jeszcze z Głównym Inspektorem dr Gillem Robinsonem, z którym rozmawialiśmy o podobieństwach i różnicach naszych systemów nadzoru pedagogicznego a także o procesie wdrażania nowego systemu i wyzwaniach, jakie z tym zadaniem się wiążą. Zaimponowało mi, że Inspektor znał bardzo dokładnie teren, na którym pracował. Podawał bardzo różne dane wpływające na to, co dziać może się w szkole. Znał nie tylko dane demograficzne, ale też plany zagospodarowania okolic.

Drugiego dnia przygotowywaliśmy się w dwóch grupach do wizyt szkołach: Stenhouse Primary School w Edynburgu oraz Ross High School w Tranent, które miały nastąpić kolejnego dnia. W ramach przygotowań analizowaliśmy i omawialiśmy wyniki ostatniej inspekcji szkoły ale także spotkaliśmy się z przedstawicielami lokalnych władz: Urzędu Miasta Edynburga oraz jednostki regionalnej - East Lothian Counsil, którzy opowiedzieli nam o sposobach współpracy z nadzorem oraz wspierania szkół z ramienia władz lokalnych.

Moją uwagę zwrócił fakt, że inspekcja szkoły rozpoczyna się od przedstawienia wyników ewaluacji wewnętrznej prowadzonej w szkole, która robiona jest przy użyciu tych samych narzędzi, co inspekcja. Badanie w szkole trwa nie dłużej niż 5 dni ale jeśli zespół inspektorów uzna, że ich ustalenia pokrywają się ściśle zdanymi z ewaluacji wewnętrznej to mogą odstąpić od dalszych działań już 2 dnia i w zamian zaproponować szkole wsparcie w rozwoju zawodowym kadry szkolnej lub innym obszarze, wybranym przez szkołę. Inspekcja przeprowadzana jest przez zespół liczący od 5 do 8 osób z których nie wszyscy są etatowymi pracownikami „Education Scotland”. Stosowaną dobrą praktyką jest obecność w składzie zespołu dyrekcji placówki podobnej do tej, która jest badana.

Trzeci dzień spędziliśmy w szkołach. Spotkaliśmy się z dyrekcją, która opowiedziała krótko o historii szkoły i o tym, jaki dziś jest jej „profil”- kim są uczniowie i uczennice oraz ich rodzice, z jakimi problemami szkoła się boryka ale też jakie ma sukcesy i z czego jest dumna. Zwiedzaliśmy szkołę oprowadzani przez ucznia z klasy 7 i uczennicę z klasy 5, którzy oprowadzali też zespół inspektorów podczas badania szkoły. Szkocka szkoła różni się z wyglądu od polskiej: klasy są przeszklone, do każdej sali można zaglądać obserwując, co się w niej dzieje. Widoczne są prace uczniów dotyczące tematów, które aktualnie prezentowane są na zajęciach. Byliśmy ciekawi na ile przedstawione prace były obiektami refleksji uczących się i wykorzystywaliśmy różne okazje by zadawać im pytania, czym jest Fair Trade, którego dotyczyła gazetka ścienna albo co to jest inteligencja emocjonalna, która pojawiła się na jednym z wiszących na ścianie plakatów. Na nasze podchwytliwe pytania zawsze otrzymywaliśmy odpowiedzi, czasem po dłuższej chwili zastanowienia, ale zawsze okraszone uśmiechem i słowami pochwały z naszej strony. Spotkaliśmy się również z nauczycielami, którzy opowiadali nam o tym, w jaki sposób ewaluują własną prace i jaka jest ich rola w ewaluacji wewnętrznej szkoły. Byłam pod dużym wrażeniem tego, że ewaluacja wydaje się być rzeczywiście wpleciona w codzienny  proces nauczania i uczenia się, nie jest dodatkowym zadaniem ale narzędziem służącym podnoszeniu poziomu nauczania i refleksji. Dyrektorka i jej zastępczyni, z którymi rozmawialiśmy nie ukrywała, że proces ewaluacji jest zbiurokratyzowany, jednak obie twierdziły, że uzyskiwane informacje są wartościowe i ważne – nawet jeśli tylko potwierdzają wyniki ewaluacji wewnętrznej, stanowią legitymizację dla podejmowanych w oparciu o nie działań szkoły.

Ostatniego dnia spotkaliśmy się by podsumować wizytę. Dzieliliśmy się refleksjami z poprzedniego dnia i dopytywaliśmy jeszcze o szczegóły dotyczące szkockiego nadzoru. Dyskutowaliśmy o możliwości zaimplementowania w naszym systemie pewnych rozwiązań. Nasza główną konkluzją był fakt, że chcemy wzmacniać rolę ewaluacji wewnętrznej w naszym kraju. Zgadzaliśmy się ze szkockimi ekspertami, że szkoły, które w procesie refleksji nad własną pracą doskonalą swoje działanie są miejscami sprzyjającymi uczeniu się.

OGÓLNE FAKTY DOTYCZĄCE SYSTEMU EWALUACJI W SZKOCJI

System ewaluacji szkół opiera się na założeniu, że podnoszenie jakości edukacji prowadzone jest w trójstronnym partnerstwie:

1. szkoły dokonują nieustającej autoewaluacji swojej pracy

2. pomagają im w tym władze oświatowe

3. wspierane są przez zewnętrzną inspekcję

Zewnętrzny nadzór pedagogiczny sprawowany przez instytucję „Education Scotland” polega na następującej raz na kilka lat inspekcji zespołu (liczącego 5 – 8 osób) składającego się z Inspektorów Jej Królewskiej Mości oraz innych ekspertów z różnych dziedzin. Z założenia, podobnie jak w polskim systemie, inspekcja zewnętrzna ma być badaniem wspierającym pracę szkół, przeprowadzonym we współpracy z nimi. Dokumentem wyznaczającym kierunek rozwoju szkół jest „Curriculum for Excellence”, który określa priorytety i wskaźniki rozwoju.

Cele ewaluacji zewnętrznej szkół to:

• Promocja ciągłego dążenia do poprawy jakości pracy
• Ewaluacja i raportowanie na temat możliwości rozwojowych szkoły
• Zapewnienie wysokiej jakości edukacji jej odbiorcom
• Dostarczanie danych dla systemu edukacji w Szkocji

Ewaluacja skupia się na trzech zagadnieniach, które ująć można w formie pytań o to:

• W jaki sposób dzieci uczą się i osiągają sukcesy?
• W jaki sposób szkoła wspiera rozwój i uczenie się dzieci?
• W jaki sposób szkoła poprawia jakość swojej pracy?

Procedura inspekcji.

Przed wizytą w szkole (o czym szkoła powiadamiana jest około miesiąc wcześniej) inspektorzy otrzymują do analizy dane statystyczne dotyczące ewaluowanej placówki, tak by wchodząc do niej znać m.in. kontekst środowiskowy szkoły. Ustalany jest, podobnie jak w przypadku Polski wspólnie ze szkołą, harmonogram spotkań w szkole. Przygotowywane są formularze, które wypełniane będą podczas badania. Dyrekcja szkoły przesyła wyniki autoewaluacji.

Inspekcja trwa do 4 dni, w jednym tygodniu. Wstępny raport z ewaluacji szkoła otrzymuje po tygodniu od zakończenia inspekcji. Ostateczna wersja raport publikowana jest najpóźniej po 3 tygodniach.