Wizyta studyjna w Szwecji 21-25 maja 2012

Czego się dowiedzieliśmy?

  W Szwecji system edukacji jest zdecentralizowany, a odpowiedzialność za jego funkcjonowanie spoczywa na jednostkach administracji. Parlament podejmuje uchwały w sprawie planów i programów nauczania, a rząd odpowiedzialny jest za wdrożenie ich do realizacji. Natomiast Narodowa Agencja Edukacji wydaje dyrektywy związane z funkcjonowaniem szkół, prowadzi doradztwo oraz przygotowuje testy na egzaminy krajowe. Kolejnym organem krajowym zajmującym się edukacją jest Szwedzka Inspekcja Szkolna, która stanowi odpowiednik polskich kuratoriów. Do jej zadań należy między innymi przeprowadzanie raz na 5 lat inspekcji w szkołach i placówkach oraz wydawanie zezwoleń na działania szkół niezależnych.
  Jeżeli szkoła osiąga niskie wyniki, to informowani są o tym „kuratorzy”, czyli urzędnicy sprawujący nadzór nad daną placówką z ramienia gminy. Prowadzą oni rozmowy z dyrektorami i wspólnie poszukują rozwiązań problemów trapiących szkołę. Natomiast w przypadku stwierdzenia podczas ewaluacji przypadków łamania prawa zawiadamiana jest o tym fakcie Szwedzka Inspekcja Szkolna, która przeprowadza szczegółową kontrolę i wydaje zalecenia. Może także nałożyć kary finansowe lub zamknąć szkołę.
  Wszystkie szwedzkie szkoły, podobnie jak w Polsce, są zobowiązane do prowadzenia ewaluacji wewnętrznej. Natomiast za ewaluację zewnętrzną odpowiedzialne są organy prowadzące, które zatrudniają w tym celu wyspecjalizowanych pracowników lub zlecają to odpowiednim firmom.

Relacje:

Wizyta studyjna w Szwecji, Sztokholm 21.05

Nasza przygoda z system edukacji i nadzoru pedagogicznego w Szwecji rozpoczęła się 21 maja 2012 roku. Po długiej i męczącej niedzielnej podróży sztokholmski poniedziałek powitał nas słoneczną pogodą i smacznym śniadaniem. Po omówieniu planu dnia wyruszyliśmy na spotkanie z panią Leną Kaev – naszą opiekunką i koordynatorem z ramienia Urzędu Miasta i Gminy Sztokholm.

Podczas pierwszej części naszej wizyty zwiedzaliśmy Ratusz Miejski wybudowany w latach 1911-1923, który zaliczany do najważniejszych budowli w stylu narodowo-romantycznym w Szwecji. W ratuszu odbywa się co roku uroczysta kolacja dla laureatów Nagrody Nobla, spotkania i imprezy okolicznościowe. Średnio co trzy tygodnie odbywają się tam także posiedzenia Rady Miejskiej, w których mogą uczestniczyć wszyscy zainteresowani obywatele. W skład rady wchodzą przedstawiciele siedmiu partii (czterech prawicowych i trzech lewicowych), w tym 53  kobiety i 48 mężczyzn. Wartym podkreślenia jest to, że posiedzenia rady odbywają się po południu, ponieważ radni pełnią swoje funkcje jako wolontariusze.

Kolejnym punktem programu dnia było spotkanie z Christerem Blomkvistem – kierownikiem jednostki monitorującej Wydziału Edukacji Urzędu Miasta i Gminy w Sztokholmie, który przedstawił nam zasady funkcjonowania systemu inspekcji i systemu zapewniania jakości. Wydział, którym kieruje zatrudnia 25 osób zajmujących się ewaluacją szkół w Sztokholmie, rozpatrywaniem skarg, doradztwem oraz przekazywaniem środków finansowych dla przedszkoli oraz szkół publicznych i niepublicznych, zwanych niezależnymi.

W Szwecji system edukacji jest zdecentralizowany, a odpowiedzialność za jego funkcjonowanie spoczywa na jednostkach administracji. Parlament podejmuje uchwały w sprawie planów i programów nauczania, a rząd odpowiedzialny jest za wdrożenie ich do realizacji. Natomiast Narodowa Agencja Edukacji wydaje dyrektywy związane z funkcjonowaniem szkół, prowadzi doradztwo oraz przygotowuje testy na egzaminy krajowe. Kolejnym organem krajowym zajmującym się edukacją jest Szwedzka Inspekcja Szkolna, która stanowi odpowiednik polskich kuratoriów. Do jej zadań należy między innymi przeprowadzanie raz na 5 lat inspekcji w szkołach i placówkach oraz wydawanie zezwoleń na działania szkół niezależnych.

Zgodnie z ustawą o szkolnictwie opieką i edukacją mogą zostać objęte dzieci już od pierwszego roku życia. W praktyce do przedszkola przyjmowane są dzieci 1,5 – roczne. Warto także podkreślić, iż edukacją przedszkolną w Szwecji objętych jest prawie 100 % dzieci. W dziewięcioletnich szkołach podstawowych uczą się dzieci w wieku od 6 do 16 lat. Dalsza edukacja odbywa się w szkołach ponadpodstawowych i trwa kolejne trzy lata. Jest ona prowadzona dwutorowo, tj. w gimnazjach (odpowiednik polskiego liceum ogólnokształcącego) przygotowujących do dalszej edukacji na studiach uniwersyteckich lub do kształcenia zawodowego. Nauka w szkołach jest bezpłatna, a uczniowie szkół średnich dodatkowo otrzymują jeszcze stypendia.

Wszystkie szwedzkie szkoły, podobnie jak w Polsce, są zobowiązane do prowadzenia ewaluacji wewnętrznej. Natomiast za ewaluację zewnętrzną odpowiedzialne są organy prowadzące, które zatrudniają w tym celu wyspecjalizowanych pracowników lub zlecają to odpowiednim firmom.

Na kolejnym spotkaniu z panią Leną Kaev, która zajmuje się prowadzeniem ewaluacji w szkołach ponadpodstawowych, dowiedzieliśmy się o zasadach planowania i przeprowadzania ewaluacji. Ewaluatorzy mają ogólne wytyczne, na podstawie których przygotowują odpowiednie narzędzia wykorzystywane podczas badania w szkole. Ewaluacja obejmuje takie obszary jak: zarządzanie, podnoszenie jakości pracy szkoły, sposób nauczania, normy i wartości reprezentowane przez uczniów oraz ocenianie. Ewaluatorzy podczas badania, które trwa tydzień, rozmawiają z dyrektorem, zapoznają się z dokumentacją szkolną, ankietują i prowadzą wywiady z uczniami oraz nauczycielami. Obserwują także lekcje oraz zachowania uczniów podczas przerw i posiłków.

Prowadzona w Szwecji ewaluacja ukierunkowana jest na poprawę efektów działalności szkoły, a przede wszystkim na rozwój dzieci. Ma ona formę dialogu pomiędzy ewaluatorem a dyrektorem szkoły i kończy się sporządzeniem raportu, który zawiera wyniki i wnioski wraz z rekomendacjami.

Jeżeli szkoła osiąga niskie wyniki, to informowani są o tym „kuratorzy”, czyli urzędnicy sprawujący nadzór nad daną placówką z ramienia gminy. Prowadzą oni rozmowy z dyrektorami i wspólnie poszukują rozwiązań problemów trapiących szkołę. Natomiast w przypadku stwierdzenia podczas ewaluacji przypadków łamania prawa zawiadamiana jest o tym fakcie Szwedzka Inspekcja Szkolna, która przeprowadza szczegółową kontrolę i wydaje zalecenia. Może także nałożyć kary finansowe lub zamknąć szkołę.

Na zakończenie naszego pobytu w sztokholmskim wydziale edukacji odbył się wspólny lunch z jego pracownikami, którego miłym akcentem było spotkanie z panią Joanną Lewandowską – Polką pracującą w wizytowanym przez nas urzędzie. Po powrocie do hotelu, na spotkaniu podsumowującym dzień, dzieliliśmy się refleksami na temat pozyskanych informacji i planowaliśmy kolejne działania.

Mamy nadzieję, że podczas naszego pobytu w Sztokholmie uzyskamy odpowiedzi na nurtujące nas jeszcze pytania na temat systemu edukacji i ewaluacji w Szwecji.

Barbara Usarz

Beata Wachowiak 

Wizyta studyjna w Szwecji, Sztokholm 22.05

W dniu 22.05.2012 r. uczestnicy wizyty studyjnej odwiedzili szkołę niezależną (niepubliczną)  Vittra Sodermalm w Sztokholmie, w której uczą się dzieci i młodzież w wieku 6-19 lat. Szkoła obejmuje kształcenie na poziomie szkoły podstawowej (6-16 lat) i średniej (16-19). Wg dyrektora i nauczycieli, z którymi rozmawiali uczestnicy wizyty studyjnej, koncepcja pracy szkoły opiera się na partnerskich relacjach nauczyciel-uczeń. Obowiązuje zasada „wszyscy jesteśmy widoczni”. Uczniowie mają do dyspozycji przestronną i otwartą świetlicę, sale z przeszklonymi drzwiami i częścią ścian oraz miejsca sprzyjające nauce i rozmowom (stanowiska komputerowe, kanapy, stoliki z kilkoma krzesłami). Kadra pedagogiczna jest cały czas z uczniami, w czasie zajęć i przerw. W wyniku diagnozy tworzy się, na dany rok szkolny, indywidualne plany rozwoju dla każdego ucznia we współpracy z nim i rodzicami. Plan zawiera aspekty dotyczące rozwoju osobowości wychowanka szkoły i poszerzania jego wiedzy. Nauczanie w tej szkole opiera się na zdobywaniu wiedzy i umiejętności poprzez realizację projektów międzyprzedmiotowych, a w młodszych klasach tematyczne zbieranie informacji. Zajęcia z poszczególnych przedmiotów łączone są w bloki, które odbywają się wg ustalonego planu w określonym czasie, np. trzech miesięcy. Uczniowie zdają relację on-line o wykonaniu zadań ustalonych do zrobienia w danym tygodniu. Nauczyciele spotykają się cyklicznie, aby oceniać stopień realizacji planów uczniów, z którymi prowadzą zajęcia. Dwa razy do roku w te spotkania włączani są uczniowie i rodzice.  Ewaluację wewnętrzną przeprowadza firmę spoza szkoły. Do najczęściej badanych aspektów jej pracy należy, np. sprawdzenia stopnia zadowolenia ucznia z funkcjonowania szkoły, bezpieczeństwa. Dyrektor i nauczyciele uważają, że wyniki ewaluacji są pomocne w diagnozowaniu problemów szkoły.  Pobyt w szkole Vittra był okazją do poznania warunków funkcjonowania szkoły niezależnej (niepublicznej) oraz przeprowadzenia ciekawych rozmów z dyrektorem, nauczycielami i uczniami.

Maria Mąka

Jolanta Wasilewska

Wizyta studyjna w Szwecji, Sztokholm 23.05

W dniu 23 maja odwiedziłyśmy samorządowe przedszkole, do którego uczęszcza 41 dzieci w wieku od 1 do 5 lat. Mieści się ono w wynajmowanych w kamienicy pomieszczeniach na pierwszym i drugim piętrze i posiada niewielki plac zabaw. Placówka dysponuje kilkoma salami zajęć, jadalnią i sypialnią. Sale zabaw są wyposażone tematycznie między innymi w pomoce do zajęć budowlano-konstrukcyjnych, matematycznych, plastycznych. W grupie młodszej pod opieką jednej nauczycielki przebywa 4 - 5 dzieci, natomiast w starszej 6 -7 wychowanków. Dzieci korzystają z trzech posiłków i otrzymują trzy razy dziennie owoce.  Przedszkole pracuje w oparciu o pedagogikę Lorisa Malaguzziego oraz realizuje program nauczania ustalony przez Urząd Edukacji, a także program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska „Zielona flaga”. Cele zawarte w programach pomagają formułować zadania do planu pracy, a ich realizacja oparta jest głównie na projektach oraz wykorzystaniu walorów lokalnego środowiska. Rodzice dzieci są angażowani do współpracy z przedszkolem i uzyskują pełną informację na temat działalności przedszkola oraz postępów swoich dzieci. Na tablicy w szatni umieszczono statut, program oraz wszystkie plany pracy. Nauczycielki w indywidualnych segregatorach gromadzą informacje na temat postępów dzieci, wykorzystując w tym celu aparaty fotograficzne, kamery. Plan pracy na dany rok szkolny tworzony jest w oparciu o wnioski z pracy w poprzednim roku oraz analizę zadania letniego, realizowanego przez dzieci w czasie wakacji. Analiza realizacji planu i prowadzona dokumentacja ma służyć rozwojowi dzieci. Przedszkole w Szwecji jest płatne, a wysokość opłaty zależy od dochodu rodziców. Wszystkie chętne dzieci maja prawo do korzystania z przedszkola, a zadaniem gminy jest zapewnienie realizacji tego prawa. Ewaluacja pracy przedszkola prowadzona jest wśród rodziców w formie badań ankietowych. Informacja o wynikach umieszczana jest na stronie miasta. W Szwecji wychowaniem przedszkolnym objętych jest 86% dzieci w wieku od 1-5 lat.

Następnie gościłyśmy w Urzędzie Edukacji (Swedish National Agency for Education). Pani Karin Nilsson – Director of Education zapoznała nas z systemem edukacji w Szwecji oraz zadaniami tego urzędu. Ministerstwo do Spraw Edukacji i Badań określa wytyczne dla Urzędu Edukacji w formie instrukcji, zarządzeń, listów regulacyjnych oraz specjalnych zleceń. Głównym zadaniem urzędu jest rozwijanie, ocenianie, sprawdzanie i nadzorowanie szkół samorządowych i niezależnych. Co trzy lata urząd przedstawia rządowi i parlamentowi sprawozdanie o szkolnictwie, które stanowi podstawę krajowego planu rozwoju szkolnictwa. Ponadto Urząd Edukacji nadzoruje respektowanie praw każdego ucznia i przestrzeganie postanowień ustawy o szkolnictwie. Zleceniem specjalnym realizowanym w bieżącym roku, wynikającym z przeprowadzonej ewaluacji, jest konieczność podjęcia działań w celu podniesienia wyników nauczania matematyki. Na ten cel przeznaczono 800 milionów koron. Drugim zleceniem jest integracja dzieci pochodzenia imigranckiego. W roku 2011 rząd rozpoczął reformę mającą na celu wprowadzenie wyższych standardów kształcenia, w związku z tym wprowadzono nową ustawę o szkolnictwie, programy, skalę ocen oraz zasady doskonalenia nauczycieli i dyrektorów szkół. Ustawa o szkolnictwie gwarantuje dzieciom i młodzieży dostęp do edukacji na równych prawach, a uczniów o specjalnych potrzebach otacza szczególną troską.

Bożena Szypuła

Danuta Szewczuk

Wizyta studyjna w Szwecji, Sztokholm 24.05

W czwartek 24.05.2012 r. przed południem pracowaliśmy w grupach w publicznych szkołach podstawowych. Grupa I udała się do sztokholmskiej samorządowej szkoły podstawowej Skolbesok Johanes Skola) przy ul. Roslagsgatan, a grupa II wraz z tłumaczem do Skolbesok Rodabergsskolan przy Upplandsgatan. Część popołudnia spędziliśmy zaś wspólnie w Szwedzkim Inspektoracie Szkolnym.

Cechą wyróżniającą obie odwiedzone szkoły jest kształcenie dwujęzyczne realizowane w jednym z 3 ciągów klas (od klasy IV do IX w pierwszej z nich oraz od VI do IX w drugiej). W Skolbesok Rodabergsskolan odbywa się ponadto kształcenie wyłącznie w języku szwedzkim w drugim ciągu oraz wyłącznie po angielsku w trzecim. Klasy w obu szkołach publicznych liczą przeciętnie po 25 uczniów.

Obserwacja fragmentów zajęć pozwala stwierdzić, że uczniowie angażowali się w pracę, byli aktywni oraz sprawnie posługiwali się językiem angielskim. Jest to szczególnie ważne dlatego, że ten popularny język sprawia mniej trudności niż urzędowy uczęszczającym do tych szkół dzieciom imigrantów z wielu krajów całego świata (np. z Iraku, Peru, Tajlandii i Polski).

Lekcja matematyki w Skolbesok Johanes Skola była dla dziewięciolatków nie tylko okazją do rozwijania umiejętności matematycznych i językowych, ale również wykorzystania i-Padów, w które szkoła wzbogaciła się przed 3 tygodniami.

Zobaczyłyśmy także końcowy etap pracy uczniów klasy IV na zajęciach języka szwedzkiego związany z podsumowaniem i oceną stopnia spełnienia zadań służących własnemu rozwojowi, które postawili sobie na początku semestru w czasie spotkania z nauczycielem i rodzicami. Zapisane przez nich refleksje były przekazane kolegom z grupy, którzy pomogli im w zobiektywizowaniu swoich przekonań na ten temat, a następnie przekazywane nauczycielce. Uczniowie, którzy przed planowanym czasem swoje zadanie wykonali sprawnie, mogli w uzgodnieniu z nauczycielką zająć się ulubionymi grami dydaktycznymi, np. matematycznymi.

Grupa II miała okazję spotkania z dyrektorem szkoły, który przekazał wiele ciekawych informacji na temat priorytetów- poczucia bezpieczeństwa oraz troski o uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Ważnym elementem pracy szkoły okazało się w jego ocenie zorganizowanie świetlicy dla uczniów od 0 do klasy III oraz klubu świetlicowego dla starszych uczniów. Aby jak najlepiej wypełniać swoje zadania zatrudnia się w klasach pierwszych tzw. nauczycieli zasobowych.

Dyrektor podkreślił wagę równego traktowania wszystkich uczniów i realizowanych w związku z tym w kierowanej przez niego szkole wielu programów profilaktycznych (np.„Olweusprogramm”) służących kształtowaniu odpowiedniego systemu wartości i prawidłowych relacji interpersonalnych.

Zapytany o ewaluację wewnętrzną dyrektor stwierdził, że zajmują się nią zespoły robocze, które prowadzą badania ankietowe, rozmowy fokusowe i sporządzają raporty. Wykorzystują przy tym narzędzia cyfrowe opracowane przez Sztokholmski Wydział Edukacji. Ewaluacja, w przekonaniu dyrektora, jest mocną stroną pracy szkoły.

Ciekawymi zajęciami, które obserwowała grupa II w Skolbesok Rodabergsskolan była anglojęzyczna lekcja na temat systematyki zwierząt w klasie VII. Uczniowie pracowali na platformie szkolnej, która służy do komunikowania się uczniów z nauczycielami, kolegami i rodzicami. W opinii obserwatorów dużą wartością tych zajęć była wymiana wniosków z doświadczeń biologicznych z uczniami ze szkoły angielskiej realizujących zbliżony projekt.

Czwartkowe popołudnie połączone grupy spędziły w siedzibie Szwedzkiego Inspektoratu Szkolnego, który jest jedną z agend realizujących dyrektywy rządowe wynikające z przepisów ustawy o edukacji z dnia 1 lipca 2011 roku.

Inspektorat to instytucja, która powstała w 2008 roku i zatrudnia 400 pracowników, w tym 290 inspektorów. Jego głównym zadaniem jest kontrola przedszkoli i szkół prowadzonych przez administrację lokalną oraz szkół niezależnych przy pomocy 5 oddziałów regionalnych (w tym m.in. w Sztokholmie, Goteborgu i Lund).

Inspektorzy prowadzą 2 rodzaje kontroli - podstawową (regularną), którą każda ze szwedzkich szkół przechodzi nie rzadziej niż raz w ciągu 5 lat oraz kontrolę jakości, nazywaną tu ewaluacją.

Inspektorom w ich pracy przyświeca najważniejszy cel przywołanej ustawy: „Każde dziecko ma prawo do dobrej edukacji w bezpiecznym środowisku”.

Pierwsza z form kontroli przypomina po części dawną polską wizytację oraz mierzenie jakości pracy szkoły, ewaluacja z kolei przebiega w ramach realizowanych przez inspektorat projektów  obejmujących od 30 do ok. 50 szkół i ma charakter ściśle badawczy, służący projektowaniu niezbędnych zmian w zakresach uznanych za ważne przez kierownictwo Inspektoratu.

Do zrealizowanych już projektów ewaluacyjnych należą np. kształcenie uczniów niepełnosprawnych, sposoby oceniania, czy zarządzanie szkołą z uwzględnieniem roli dyrektora. Tematem realizowanych obecnie i planowanych zadań ewaluacyjnych jest m.in. edukacja przedszkolna, kształcenie w więzieniach czy system wartości demokratycznych w szkole.

Małgorzata Blicharska

Elżbieta Tyc

Wizyta studyjna w Szwecji, Sztokholm 25.05

Dzień piąty. Wizyta w Wydziale Edukacji  Urzędu Miasta w Sztokholmie, gdzie informacje na temat internetowego systemu zarzadzania szkołami (tzw. ILS) oraz  systemu badania przedszkoli w gminie mieście Sztokholmie przedstawili nam: Lena Kaev, Inger Willner, Robert Lundh i Pirkko Leparanta-Morley.

W pierwszej części spotkania omówiono internetowy system zarządzania szkołami  - bazę szkół, dostępną także dla uczniów i rodziców. Dla ułatwienia znalezienia konkretnej szkoły stronę tę wyposażono w różnorodne kryteria do filtrowania jej zasobów. Dotyczą one, m.in. nazwy dzielnicy; odległości poszukiwanej szkoły od miejsca zamieszkania zainteresowanego; form organizacji szkoły (samorządowa-niezależna); profili kształcenia; poziomów  klas (0-9 dla szkół podstawowych i  1-3 dla średnich); liczby uczniów w szkole.

Opisy poszczególnych szkół zawierają najpierw, jednozdaniową zwykle, informację o cechach charakterystycznych danej szkoły. Następnie zamieszcza się wybrane dane, zaczerpnięte z corocznego sprawozdania dyrektora szkoły – podaje się poziomy klas, w których uczą się dzieci i młodzież; liczbę uczniów; liczbę nauczycieli z wykształceniem kierunkowym; liczbę nauczycieli przypadającą na 100 uczniów; liczb uczniów, którzy kontynuują naukę w szkole średniej. Opis szkoły zawiera także  dodatkowe informacje, dane pozyskane od uczniów (ankiety on-line w piątej i ósmej klasie szkoły podstawowej  oraz w drugiej klasie szkoły średniej) i rodziców (ankiety papierowe w klasie zerowej i drugiej szkoły podstawowej). Pytania ankietowe w skali 1-5 dotyczą , m.in. tego, czy uczniowie otrzymują w szkole wsparcie, jeśli tego potrzebują; czy w szkole czują się bezpiecznie; czy mogą w spokoju pracować na lekcjach; czy nauczyciele rozmawiają z uczniami na temat tego, co dzieci robią dobrze, a nad czym jeszcze muszą popracować.  Wyniki badań ankietowych dostępne są nie tylko na stronie internetowej gminy, lecz także na stronie szkoły.

Szkoła otrzymuje także zbiorcze zestawienia wyników ankiet dla każdej klasy i każdego nauczyciela. Zestawienia zbiorcze szkoły przedstawiane są w odniesieniu do wyników szkół danego typu  w Sztokholmie. Porównuje się też wyniki szkół samorządowych i niezależnych, wyniki dziewcząt i chłopców.  Zakres tematyczny ankiet obejmuje trzy obszary: wiedza uczniów, ich wpływ na pracę szkoły oraz poczucie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w szkole.

Należy zauważyć, że baza internetowa umożliwia uczniom i rodzicom porównanie wybranych szkół z innymi, ułatwiając tym samym ich wybór.

W drugiej części spotkania omówiono zasady kontroli sztokholmskich przedszkoli.

Ogólnej oceny przedszkoli dokonuje się na podstawie informacji, które przekazują Urzędowi  dwa razy w semestrze dyrektorzy przedszkoli. Dane te opracowane są w formie protokołów, które zawierają następujące informacje:

1.       sposób dokumentowania działań przedszkola;

2.       zainteresowania dzieci;

3.       działania nauczycieli, m.in. wykorzystywane podczas zajęć materiały, pomoce dydaktyczne, sposób pracy z dziećmi, komunikowanie się z nimi;

4.       wnioski do pracy, m.in. doskonalenie się i dokształcanie nauczycieli.

Na zakończenie naszego pobytu wskazaliśmy naszym organizatorom podobieństwa i różnice obu systemów.

Mirosława J. Kasprzyk